ABD’de kriz kapıda…
Ülkede lokal saatle bu gece yarısı 2025 mali yılı sona ererken Cumhuriyetçiler ve Demokratlar, federal hükümete finansman sağlayacak bütçe konusunda şimdi mutabakata varamadı.
TARAFLAR GERİ ADIM ATMAYA NİYETLİ DEĞİL
Kongre’deki Demokrat ve Cumhuriyetçi önderler, bütçe konusunda görüşmek üzere dün ABD Başkanı Donald Trump ile bir ortaya gelse de taraflar, kendi durumlarından geri adım atmaya niyetli görünmüyor.
ABD Lider Yardımcısı JD Vance, dünkü görüşmenin akabinde yaptığı açıklamada, “Bence bir kapanmaya hakikat gidiyoruz zira Demokratlar hakikat olanı yapmıyor. Umarım fikirlerini değiştirirler, lakin göreceğiz.” değerlendirmesinde bulundu.
Senato Azınlık Lideri Demokrat Chuck Schumer de ortalarında hala büyük farklılık olduğuna işaret ederek, “Kapanma olup olmayacağı Cumhuriyetçilere bağlı.” ifadelerini kullandı.
SENATO ONAY VERMEMİŞTİ
Temsilciler Meclisi, 19 Eylül’de federal hükümete 21 Kasım’a kadar finansman sağlanmasını öngören bütçe tasarısını onaylamıştı. Fakat Senato, Cumhuriyetçilerin sunduğu tasarıya onay vermemişti.
Demokratlar, sıhhat sigortası sübvansiyonlarının müddetinin uzatılmasını ve Medicaid kesintilerinin geri alınmasını talep ederken, Amerikalıların sıhhat hizmetlerine erişimini zorlaştıracağı gerekçesiyle Cumhuriyetçilerin tasarısına dayanak vermeyi reddediyor. Cumhuriyetçiler ise rastgele bir taviz vermeye yanaşmıyor.
Cumhuriyetçilerin Kongre’nin her iki kanadını denetim etse de Senato’da bütçe tasarısını geçirmek için gerekli 60 oya sahip olmaması, Demokratlara pazarlık gücü kazandırıyor.
Bütçe tasarısı üzerinde uzlaşma sağlanamaması halinde ABD’de federal hükümetin, 2019’dan bu yana birinci kere kapanma ihtimali bulunuyor.
HÜKÜMETİN KAPANMASI NE MANAYA GELİYOR?
Amerikan kanunlarına nazaran Kongre, 1 Ekim’de başlayıp 30 Eylül’de sona eren mali yıl için bütçeyi onaylayamazsa ortanın süreksiz bütçelerle kapatılması gerekiyor.
Geçici bütçenin de onaylanamadığı periyotlarda harcama yetkisini kaybeden federal kurumlar, süreksiz olarak faaliyetlerini durduruyor.
Bu durum, mali yıl başlamadan hükümete fon sağlayacak bir yasanın geçirilmemesi halinde federal hükümetin operasyonlarının birçoklarının durması manasına geliyor.
Söz konusu durum tam manasıyla bir ekonomik kriz oluşturmasa da ABD’de ömrün federal hükümetle etkileşimde olduğu birçok kısmında aksama yaşanması riski taşıyor.
BİRÇOK HİZMET AKSAYABİLİR
Bu süreçte kamu çalışanları zarurî müsaadeye çıkarılırken ABD ordusu, Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA), Federal Soruşturma Ofisi (FBI) ve Ulusal Güvenlik Ajansı (NSA) üzere istihbarat kurumları, kamu hastanelerinde çalışan doktor ve hemşireler, havaalanları ve hapishanelerdeki güvenlik vazifelileri üzere kamu çalışanları vazifelerine devam ediyor.
“Temel” işçi kategorisinde yer alan bu çalışanlar, kapanma devirlerindeki maaşlarını çoklukla Kongre yeni bir bütçe geçirene kadar alamıyor.
Her federal kurum, evvelki kapanmalarda yayınlanan, İdare ve Bütçe Ofisi (OMB) tarafından koordine edilen yönergeleri izleyerek kendi kapanma planını izliyor. Planlar, ödenekler geri alınana kadar hangi hükümet faaliyetlerinin devam edemeyeceğini belirliyor.
Önceki kapanmalarda, hudut güvenliği, hastanede tıbbi bakım, hava trafik denetimi, kolluk kuvvetleri ve güç şebekesi bakımı üzere hizmetler temel hizmetler ortasında bulunurken, Toplumsal Güvenlik, Medicare ve Medicaid üzere ödemeler devam ediyor.
Bütçeden bağımsız olarak fiyatlarla finanse edilen göçmenlik hizmetleri üzere alanlar kapanmadan etkilenmiyor.
Federal hükümetin kapanması birtakım kamu hizmetlerinde ise aksamalara yol açabiliyor. Etraf ve besin kontrolleri etkilenirken, fabrikalardaki kontroller süreksiz olarak durabiliyor.
Ayrıca ulusal parklar kapanırken, çöp birikmeleri olabiliyor. Hava seyahati alanında ise hava trafik kontrolörleri ve güvenlik vazifelileri ödemesiz çalıştığı için gecikmeler ve uçuş iptalleri yaşanabiliyor.
EN UZUN KAPANMA 35 GÜN SÜRDÜ
Sorumlu Federal Bütçe Komitesi bilgilerine nazaran, 1981’den bu yana üç gün yahut daha kısa periyodik 10 kapanma yaşanırken, federal hükümetin operasyonlarını önemli biçimde etkileyen uzun müddetli 4 kapanma oldu.
Federal hükümetin operasyonlarını önemli formda etkileyen kapanmalardan birinci ikisi 1995-1996 yıllarında eski ABD Başkanı Bill Clinton döneminde meydana gelirken, toplam 26 gün sürdü. Üçüncüsü ise Barack Obama periyodundaki 16 günlük kapanma oldu.
Ülkede en son kapanma ABD Başkanı Donald Trump’ın ilk devrinde gerçekleşti.
Trump’ın Meksika duvarı için finansman içermeyen süreksiz bütçe tasarısını imzalamayacağı restiyle ortaya çıkan bütçe krizi, Demokratların geri adım atmaması sonrasında federal hükümetin kısmen kapanmasıyla sonuçlandı.
Aralık 2018’de başlayarak Ocak 2019’da biten 35 günlük kapanma, ABD tarihinin en uzun periyodik kapanması olarak dikkati çekti.
KAPANMALAR İKTİSADA DE MALİYET GETİRİYOR
Kapanmaların ekonomik tesirlerine ait kestirimler farklılık gösterse de kapanmanın tasarruf sağlamak yerine maliyet yaratma eğiliminde olduğu belirtiliyor.
Acil durum planlarının uygulanmasının maliyeti, kapanma sırasında tahsil edilemeyen fiyatlar, kapanma sırasında çalışmaya devam eden federal çalışanların maaşlarını geriye dönük olarak alması üzere etkenler potansiyel tasarrufları ortadan kaldırıyor.
ABD Kongresi Bütçe Ofisi (CBO), 2018-2019 kapanmasının Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’yı (GSYH) toplam 11 milyar dolar azalttığını ve bunun 3 milyar dolarının geri kazanılmayacağını iddia ediyor.
CBO, daha uzun müddetli kapatmaların, işletmelerin federal müsaade ve sertifikalar alamaması yahut federal kredilere erişememesi nedeniyle özel kesim yatırımlarını ve istihdam kararlarını olumsuz etkilediğini de belirtiyor.
Senato’nun 2019’daki bir raporuna nazaran, 2013, 2018 ve 2019 yıllarında yaşanan kapanmaların vergi mükelleflerinin yaklaşık 4 milyar dolarının boşa harcandığını öne sürüyor.
KAPANMA TEMERRÜDE NAZARAN DAHA AZ ‘YIKICI’
Federal hükümetin kapanması ile temerrüde düşmesi vakit zaman karıştırılıyor. Kapanmada, hükümet hizmetlerini yerine getiren çalışanlara ve yüklenicilere süreksiz olarak ödeme yapılması durdurulurken, temerrütte çok daha geniş bir kesim ödeme alamıyor.
Temerrütte, hükümet yasal borç limitini aşması münasebetiyle alacaklılarına ödeme yapamıyor. Tüm hükümet harcamaları, mecburî ödemeler, borçların faizi ve ABD tahvil sahiplerine yapılan ödemeler dahil, federal hükümetin tüm ödemeleri riske giriyor.
Hükümetin kapanması yıkıcı olsa da hükümetin temerrüde düşmesinin “felaketle” sonuçlanabileceği belirtiliyor.
Mali gücün zayıfladığının bir göstergesi olan temerrüt, finansal piyasalarda önemli istikrarsızlığa yol açabiliyor.
Hükümetin temerrüde düşmesi, borçlanma maliyetlerini artırmak, kredi notunun düşmesi üzere olumsuz sonuçlar doğurabiliyor.