Merkez Bankası, dijital paranın Türkiye’deki etkilerini masaya yatırdı

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) Merkezin Güncesi isimli blog sayfasında “Dijital Türk Lirası: Yarar ve Fırsatlar” başlıklı blog yazısı yayınlandı.

TCMB Bilişim Uzman Yardımcısı Mustafa Mert Aşkaroğlu, Enes Karayel, TCMB Genel Müdür Yardımcısı Bilgehan Kürşad Öz ve TCMB Danışmanı Ahmet Semih Tunalı’nın kaleme aldığı yazıda Dijital paranın Türkiye bağlamında yarar ve fırsatları tahlil edildi.

Ele alınan tahlilde dijital Türk lirasının, sirkülasyona girdikten sonra tamamlayıcı bir ödeme kanalı oluşturulması, finansal kapsayıcılık oranının artırılması, gelişen yenilikçi kullanım alanları için bir taban oluşturulması ve ödemelerde bölünmüşlüğün azaltılması üzere çeşitli katkılar sağlaması beklendiğini belirtildi.

TCMB’NİN DİJİTAL PARA ADIMLARI

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Merkez Bankası Dijital Parası (Dijital Para) için faaliyetlerine 2020 yılında kavram ispatı çalışmaları ile başladı.

Kavram ispatı çalışmasının muvaffakiyetle tamamlanmasının akabinde Merkez Bankası Dijital Türk Lirası Ar-Ge Projesi ile çalışmalara devam edildi.

İlk faz kapsamında, gerekli ortamların kurulmasına yönelik çalışmalar 2022 yılında başlatıldı ve birebir yılın sonunda pilot testlerde Dijital Türk Lirası Sistemi üzerinde birinci ödeme süreçleri muvaffakiyetle gerçekleştirildi.

Pilot testlere 2023 yılında da devam edilerek birinci faz tamamlandı.

BİRİNCİ FAZ

TCMB, Faz-1 kıymetlendirme raporunu Aralık 2023’te yayımladı. Raporda, projenin bu evresinde benimsenen mevcut tasarım tercihleri ve yaklaşımları ayrıntılı bir biçimde kamuoyu ile paylaşıldı.

İKİNCİ FAZ

Faz-2 çalışmaları kapsamında, Ar-Ge faaliyetlerinin yürütülmesinin yanı sıra dijital Türk Lirası’nın iktisadi, türel ve güvenlik boyutları da kapsamlı olarak ele alınıyor.

DİJİTAL PARANIN TÜRKİYE BAĞLAMINDA YARAR VE FIRSATLARI

Dijital Türk Lirası’nın, deverana girdikten sonra tamamlayıcı bir ödeme kanalı oluşturulması, finansal kapsayıcılık oranının artırılması, gelişen yenilikçi kullanım alanları için bir taban oluşturulması ve ödemelerde bölünmüşlüğün azaltılması üzere çeşitli katkılar sağlaması bekleniyor.

-Halihazırda, TCMB tarafından finansal kuruluşlar üzerinden vatandaşların kullanımına sunulan ödeme sistemleri bulunuyor. Mevcut dijital ödemelerde kullanılan banka parasının dolanımına ek olarak dijital para sistemi ile, merkez bankası parasının da dijital olarak anlık ve 7/24 sirkülasyonu sağlanacak.

-Bankacılık sistemine erişim ve iştirakin yaygın olduğu ülkemizde, finansal kapsayıcılığın projenin öncelikli maksatları ortasında yer almadığı bedellendiriliyor. Bununla birlikte, dijital Türk Lirası, dijital ödeme hizmetlerine her vatandaşın erişebilmesini sağlamak için değerli bir fırsat olacak. Vatandaşlar, dijital para hizmetine erişim için kullandıkları finansal aracı kurumlara ödeme süreçleri istikametinden bağımlı olmayacaklar.

-Dijital Türk Lirası’ndaki yenilikçi kullanım örnekleri, Türkiye’de önemli bir büyüme potansiyeline sahip olan finansal teknolojiler kesimi için kayda bedel bir fırsat teşkil edebilir. Bu nedenle dijital paranın Türkiye’deki finansal inovasyon altyapısının temel bir ögesi olarak fonksiyon görmesi planlanıyor. Dijital para etrafında inşa edilebilecek platformlar ile bu hedefe daha da yaklaşılması bekleniyor.

-Faz-1 Kıymetlendirme Raporunda da tabir edildiği üzere, TCMB dijital parayı her türlü dijital ticaret akışında ya da para transferinde kullanılabilecek yeknesak bir değişim aracı olarak da tasarlıyor. Buradaki emel, ülke parasının dijital süreçlerde meselesiz bir biçimde fonksiyonel kalmasını sağlamak ve kullanım seçimini vatandaşlara bırakmak.

TCMB’NİN YARAR VE FIRSATLARA AİT TASARIM TERCİHLERİ

-TCMB, dijital Türk Lirası’nı anlık ödeme sistemi FAST’a paralel başka bir tahlil olarak tasarlamaktadır. Vatandaşların kullanımına sunulan dijital merkez bankası parası ile tamamlayıcı bir ödeme kanalının varlığı, mali egemenliğin sürdürülmesine hizmet edebilir ve hem kullanıcı tercihleri için çeşitlilik hem de harikulâde durumlar için yedeklilik sağlayabilir. Mevcut ödeme sistemleri altyapıları üzerine inşa edilen ve merkez bankası parasını kullanıcıya sunan ek bir ödeme kanalı kurulması mümkün olmakla birlikte bu türlü bir tahlil mevcut sistemlere direkt bağımlı olunması sebebiyle istenilen yedekliliği sağlayamaz. Bu bağlamda, dijital para için başka bir sistem geliştirilmekle birlikte dijital para ve kaydi para ortası dönüşümler için mevcut TCMB ödeme sistemleriyle entegrasyon da sağlanmakta.

-Bankacılık sistemindeki yaygın iştirake karşın dijital ödemelerin ve erişimin geliştirilmesi için hala alan bulunuyor. Nakit özelliklerini de içeren bir biçim olarak dijital para, banka hesabı bulunmadan da herkes tarafından kullanılabilecek. Bu nedenle dijital Türk Lirası hesapları için banka hesabı gerektirmeyen bir model tasarımı ön plana çıkıyor. İki katlı model[2] gözetilmekle birlikte ödeme ve transfer süreçleri için muhakkak bir finansal aracı kuruma bağımlılık oluşmaması hedefleniyor. Dijital Türk Lirası hesapları tüm vatandaşların kullanımına sunulduğunda, dijital ödemelerin ve transferlerin artması bekleniyor. Dijital Türk Lirası kullanımıyla artacak dijital kapsayıcılığın, mevcut hizmetlerin yaygınlaşmasına ve yeni hizmetlerin ortaya çıkmasına katkı sağlayacağı, böylelikle finansal kapsayıcılığa olumlu tesir edeceği öngörülüyor.

-Dijital Türk Lirası, farklı bir programlanabilirlik katmanında akıllı ödemeleri mümkün kılacak. Bu katmanda kamu kurumları ve farklı lisanslı aktörler programlanabilir ödemelerin geliştirilmesi ve kullanımında yer alabilecek. Ayrıntılandırmak gerekirse, akıllı ödeme akışlarının oluşturulmasında tek sorumluluğun merkez bankalarına verilmesi inovasyon kapasitesini engelleyebilir. Bunun yerine, iş birliğine dayalı geliştirme ortamlarını entegre eden, evvelce belirlenmiş standartlarla bağlantısı mümkün kılan ve bu sayede inovasyonun desteklenmesine yardımcı olacak platformlar kurulabilir. Bu durum, programlanabilir ödemeler bileşenlerini geliştirme ve kullanma istikametlerinden programlanabilirlik katmanı içerisinde bir teşvik modeli kurgusuna işaret ediyor.

-Ulaşım, yemek, ödül yahut çocuklara yönelik çeşitli uygulamalar halihazırdaki farklı dijital ödeme tahlillerine örnekler olarak sayılabilir. Bu açıdan dijital para, çevrimdışı da kullanılabilen yasal bir ödeme aracı olarak ödemelerde yeknesaklık sağlayabilir. Buradaki kilit nokta, dijital para kullanmanın mecburî olmaması ve kullanıcıların kendi tercihleri doğrultusunda dijital para ile ödeme yapmayı seçebiliyor olması.

AR-GE ÇALIŞMALARI DEVAM EDECEK

Dijital Türk Lirası’nın temelini oluşturan teknolojilerin süratle geliştiği ve değiştiği göz önüne alındığında dijital Türk Lirası’nın geliştirilmesinde dinamik bir yaklaşımın benimsenmesi gerekiyor. Hesaplama gücündeki daima artış, dağıtık defter teknolojilerindeki yenilikçi yaklaşımlar ve siber güvenlik alanındaki yeni sorunlar ile tahlilleri üzere birçok faktör yakın ve uzak gelecekte dijital Türk Lirası’nın sürekliliğinde kritik ehemmiyete sahip olabilir. Dijital Türk Lirası’nın kuantum bilişim dahil dinamik teknoloji ortamına ahenk sağlayabilmesi için, Ar-Ge faaliyetlerinin tedavül sonrasında da devam etmesi bekleniyor.