Hanedan kızları ortasında divan sahibi yegâne şair sultan olarak dikkat çeken Adile Sultan’ın divanının biyografisi açısından değeri… Adile Sultan’ın evliliğinden sonra piyasaya yaptığı büyük borçlar ve nedenleri… II. Abdülhamid’in Adile Sultan’ı hafiyelerine takip ettirmesi…
Adile Sultan’ın İttihatçılarla ilişkileri… Adile Sultan’ın şöhreti ülke hudutlarını aşan hayırseverliği ve kurduğu vakıflar…
Ali Akyıldız, birinci el kaynakları merkeze alarak kurguladığı Adile Sultan: Müsrif, Mümin, Muin, Şair isimli bu kitabında, dokümanları, yerli ve yabancı basını, anıları ve mevcut literatürü mukayeseli bir biçimde kullanarak sultanın hayatı, evliliği, karakteri, fikirleri, yaşadığı saraylar ve hane halkı üzere birtakım ana hususları açıklamaya ve sorunları çözmeye çaba ediyor.
Aile Sultan, 1 Haziran 1826’da doğdu. Annesi Zernigâr Hanım doğumdan kısa bir mühlet sonra öldü. II. Mahmud, İsimli olan lakabına telmihen yeni doğan çocuğuna Adile ismini verdi. Doğumu için yapılan masrafların listesi, Topkapı Sarayı Arşivi’nde (Ceyb-i Hümâyun Defteri= bulunmaktadır.
On üç yaşında iken babası vefat edince, tahsil ve terbiyesiyle ağabeyi Sultan Abdülmecid meşgul oldu. Yirmi yaşında iken, Tophane Müşiri (daha sonra sırasıyla kaptan-ı deryâ, serasker ve sadrazam olan) Mehmed Ali Paşa ile evlenmesi uygun görüldü.
ADİLE SULTAN EVLENDİ
Nikahları 28 Nisan 1845 tarihinde kıyıldı. Sonraki yılın şubat ayında bir hafta devam eden mükemmel bir düğünle evlendiler. Âdile Sultan’ın düğün merasimi, XIX. yüzyılda Osmanlı sarayında yaşanan en ilgi cazip hadiselerden biri olarak tarihe geçti.
Tek çocuğu Hayriye Sultan’ı 1865’te İşkodralı Mustafa Şerîfî Paşazâde İstek Bey’le evlendiren Âdile Sultan, 1869’da kocasını, kısa bir mühlet sonra da kızını kaybetti. Nakşibendî tarikatı pirlerinden Bâlâ Tekkesi piri Ali Efendi ile evlendi.
GENİŞ ENTELEKTÜEL ÇEVRE
Dindarlığı ve yardım severliğiyle tanınan Adile Sultan’ın Fındıklı’daki sarayı, alim ve pirlerin sık sık toplanıp sohbet ettikleri, muhtaç ve yoksulların her vakit başvurduğu bir yer haline geldi.,
12 Şubat 1899’da burada vefat etti; Eyüp’teki Hüsrev Paşa Türbesi’nde, kocası Mehmed Ali Paşa’nın yanına defnedildi. 1851-1892 yılları ortasında kurduğu on dört vakfın vakfiyeleri İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.
Adile Sultan’ın şiirlerinin büyük bir kısmı dinî-tasavvufî bir mahiyet taşır. Münâcât, na‘t, mersiye, Ehl-i beyt ve ashap ile tarikat kurucularının methiyelerinden meydana gelen bu şiirlerin yanı sıra, babası, kocası, kızı ve kardeşleri için yazdığı manzumeler de divanında geniş bir yer meblağ.