NATO devlet ve hükümet liderlerinin 2014’te aldıkları karar uyarınca üye ülkelerin GSYH’lerinin en az yüzde 2’sini savunmaya harcamaları gerekiyor.

NATO’nun savunma harcamalarına ait iddialarına nazaran, 2014’te yalnızca 3 NATO üyesi bu koşulu karşılarken 2023’te bu sayı 10, geçen yıl 23’e yükseldi.

Hırvatistan, Portekiz, İtalya, Belçika, Lüksemburg, Slovenya ve İspanya olmak üzere Avrupalı NATO ülkeleri ve Kanada hala mevcut yüzde 2 maksadına ulaşamadı.

YENİ GAYE DEĞERLENDİRİLİYOR

Rusya-Ukrayna savaşının akabinde, kimi Avrupalı NATO müttefikleri ortasında savunmaya mevcut durumdakinden daha fazla para harcamaları gerektiği kanısı dillendiriliyor.

NATO yetkilileri, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın başlamasından bu yana üye ülkelere sıklıkla savunma harcamalarını artırmaları daveti yapıyor.

İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde 4 Nisan 1949’da kurulan NATO’nun son aylarda savunma harcamalarını ve bilhassa Avrupa’da harbe hazırlık düzeyini artırmayı hedeflemesi de dikkati çekiyor.

Birçok Avrupa ülkesi savunma harcamalarını artırarak mümkün çatışmalara hazırlanırken, AB yetkilileri savunma harcamalarında sorunun yüzde 3-5 üzere somut sayılar olmadığını, savunmaya ve yeni kapasitelere daha fazla yatırım yapılması gerektiğini belirtiyor.

Sürekli değişen güvenlik ortamı karşısında mevcut yüzde 2’lik oranın kâfi olmayacağı görüşü giderek daha fazla lisana getirilirken, Rusya tehdidi nedeniyle mevcut yüzde 2 oranın yüzde 2,5-3,5’e yükseltilmesi de tartışma konusu. Mevzunun haziran ayında Lahey’de yapılacak NATO doruğunda de ele alınması bekleniyor.

Yüzde 5 oranının NATO ülkelerinin büyük çoğunluğu için “hem siyasi hem de ekonomik” olarak mümkün görünmezken, bu amacın üye ülkeler için yüzlerce milyar dolarlık ek finansman gerektireceği söz ediliyor.

BÜTÇE YÜZDE 5 MAKSADINA UZAK

ABD, açık orta farkla dünyanın en büyük askeri harcama yapan ülkesi olmaya devam ediyor.

Dolar bazında ABD, NATO ülkelerinin yıllık savunma harcamalarının yaklaşık üçte ikisini temsil etmekte ve varsayımı 967 milyar dolar bütçe ayırıyor. Bu da 28,7 trilyon dolarlık ABD iktisadının yaklaşık yüzde 3,38’ine denk geliyor.

ABD, gerektiğinde dünyanın her yerine askeri müdahalede bulunma tezine karşın, Trump tarafından belirlenen yüzde 5 gayesinden uzakta.

Dolar bazında en çok harcama yapan sonraki dört ülke ise 97,7 milyar dolarla Almanya, 82,1 milyar dolarla İngiltere ve 64,3 milyar dolarla Fransa ve 34,9 milyar dolarla Polonya.

Polonya’yı 30,5 milyar dolarla Kanada ve 22,8 milyar dolarla Türkiye izliyor.

Savunma harcamalarında ülkelerin GSYH’lerine oranlarında Polonya yüzde 4,12 ile başkan olurken, bu ülkeyi yüzde 3,43 ile Estonya, yüzde 3,38 ile ABD, yüzde 3,15 ile Letonya ve yüzde 3,08 ile Yunanistan izliyor.

Yüzde 1,29 ile Lüksemburg, yüzde 1,29 ile Slovenya ve yüzde 1,28 ile İspanya en az harcama yapan ülkeler olarak kestirim ediliyor.

NATO varsayımlarına nazaran, Türkiye ise GSYH’sinin yüzde 2,09’unu savunma harcamalarına ayırıyor.

ABD SİLAHLARINI PAHALLIYA SATIYOR

Ukrayna’daki savaş başlayınca Avrupa’da askeri gereç fiyatları artarken, birçok silah şirketi fırsattan yararlanarak fiyatlarını büyük oranda artırdı.

Ukrayna’daki tecrübeler, savunma endüstrisinin daha ucuza ve daha süratli üretim yaptığını gösterirken, teslimat müddetleri de büyük bir sorun olmaya devam ediyor. Günümüzde sipariş edilen silahların teslimi birden fazla vakit yıllar alabiliyor.

Avrupa ülkeleri silahlarını ABD’den çok daha değerliye satın alırken, Avrupa Birliği (AB) olarak fiyatları düşürmek için ortak silah sipariş verilmesi de tartışılıyor.

TRUMP’IN YAPTIĞI PAZARLIĞIN DETAYLARI

İlk başkanlık periyodunda de müttefiklerin GSYH’lerinin yüzde 4’ünü harcama davetini yapan Trump’ın amacını yüzde 5 ile NATO’da mevcut muahede gayesinin iki katından fazlasına çıkarması dikkati çekiyor.

Pazartesi günü ikinci başkanlık devri için yemin edecek olan Trump’ın NATO ortaklarına GSYH’nin yüzde 2’si yerine yüzde 5’ini savunmaya ayırmaları davetinin açık bir hesaplamaya dayandığı da belirtiliyor.

Trump vazifedeki birinci devrinden beri Avrupa ülkelerini kendi güvenlikleri için daha fazlasını yapmaya zorlarken, geçen yıl Avrupa’da kelam konusu yüzde 2 amacına ulaşan ülke sayısının artmasının muhtemelen ABD’den gelen tehditler sayesinde olduğu söz ediliyor.

Trump’ın Avrupa’nın silah yatırımlarının çok büyük bir kısmının Amerikan şirketlerinin sipariş defterlerinde yer alacağını bildiği için açıklamalarıyla da silah fiyatlarını yükselttiği tez ediliyor.

ABD’nin tehdit ve siyasetleriyle Avrupa’da ülkelerin silahlanma yarışı da ivmelenirken, borsalarda süreç gören silah üreten şirketlerin payları Washington’dan gelen son haberlere kıymetli fiyat artışlarıyla reaksiyon veriyor.

Trump’ın başta şok tesiri oluşturarak ve amacı yüksek tutarak “pazarlık” yaptığını hatırlatan kimi uzmanlar, Trump’ın şimdiki yüzde 5 maksadını Avrupa ile pazarlık taktiği olarak kullanacağı da söz ediyor.

Donald Trump’ın yüzde 5’lik amacının uzun müzakereler için kasıtlı olarak yüksek tutulduğunu belirten kimi analistler de üye ülkelerin yüzde 3’e yakın bir oran üzerinde mutabakata varılabileceğini belirtiyor.

AVRUPA’NIN BÜYÜK EKONOMİLERİ YÜZDE 5’E KARŞI

Avrupa’nın en büyük iktisadına sahip Almanya son vakitlerde rekor bir süratle silah endüstriye sipariş verirken, Alman hükümeti Trump’ın, NATO üyelerinin savunma harcamalarını GSYH’nin yüzde 5’ine çıkarması davetine karşı çıkıyor.

Almanya Başbakanı Olaf Scholz, 9 Ocak’ta yaptığı açıklamada, GSYH’lerinin yüzde 5’inin yılda yaklaşık 200 milyar avro üzere büyük bir ölçüye tekabül ettiğine dikkati çekerek, Trump’ın, NATO üyelerinin savunma harcamalarını GSYH’nin yüzde 5’ine çıkarması davetine karşı çıktı.

Scholz, Almanya bütçesinin şu an 490 milyar avro civarında olduğunu belirterek, “Bu çok büyük bir para. Bu yılda 150 milyar tasarruf yapmanız, ya da 150 milyar borç almanız, ya da her ikisinin bir karışımını yapmanız gerektiği manasına geliyor. İşte bu yüzden NATO’nun uzun vakitten beri üzerinde mutabık kaldığı biçimde devam etmenin daha uygun olacağını düşünüyorum.” sözlerini kullandı.

Fransa’da da kelam konusu yüzde 5 maksat, bütçe açığının yüksek olması nedeniyle mümkün olarak nitelendirilmiyor.

NATO Genel Sekreteri Mark Rutte ise Ukrayna ile savaşta olan Rusya’nın savunma endüstrisi üretimine dikkati çekerek, kelam konusu yüzde 2’lik gayenin halihazırda kâfi olmadığını savunuyor.

Rutte, 13 Ocak’ta yaptığı açıklamada, müttefiklerin savunma harcamalarını artırdığını belirterek, “Dürüst olmak gerekirse yüzde 2 önümüzdeki yıllarda inançta kalmak için kâfi değil. Müttefiklerin yüzde 2’den çok daha fazla harcama yapması gerekecek. Güvenliğin ücretsiz olmadığını âlâ biliyorsunuz.” değerlendirmesinde bulundu.