Ümit Yenişehirli yazdı: CHP gasbetmiş, DP yasayla geri almıştı

CHP gasbetmiş, DP maddeyle geri almıştı

Ümit Yenişehirli

CHP’nin, kuruluşundan itibaren haksız bir biçimde üzerine geçirdiği mülklerin, çok partili hayatın başlamasıyla birlikte devlet tarafından geri alınamaması üzerine fakat özel bir kanun çıkarılarak sağlanabilmesi, bu garip uygulamalardan birisiydi.

CHP’NİN ART BAHÇESİ HALKEVLERİ

CHP’nin birinci yıllarından itibaren, kitlelere “ideolojik yükleme” yapılması, bir tercih olarak ortaya konmuştu.

Kapatılan Türk Ocakları yerine kurulan Halkevleri, CHP teşkilatının bir modülü olarak konumlandırılmıştı. Bu hedefle 19 Şubat 1932 tarihinde, 14 kentte faaliyetlerine başlayan Halkevleri, CHP prensipleri uyarınca “halkın aydınlanması” doğrultusunda çalışmışlardı.

CHP, bu işe o kadar kıymet vermişti ki; partinin iktidardaki son yılı olan 1950’de, biri İngiltere’nin başşehri Londra’da olmak üzere Halkevlerinin sayısı 478’e, Halkodalarınınki de 4332’ye ulaşmıştı. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, bu sayıları bile kâfi bulmuyor, “Halkevleri 500’e, Halkodaları 10000’e ulaşmalı.” diyordu.

“HALKEVLERİ İDEALİMİZİN KÂBESİ’DİR”

Halkevleri ve Halkodaları, yeni rejimin ideolojisini geniş kitlelere yaymak için harikulâde bir uğraş içerisindeydi. Bu mahfillerde, yalnızca 1932–1940 yılları ortasında 23750 konferans, 12350 tiyatro gösterisi, 9050 konser, 7850 sinema gösterimi ve 970 stant düzenlenmişti. Halkevleri aracılığıyla halka, “devrimin aşılanması, geçmişe ilişkin izleri silmek, kaynaşmış kütle oluşturmak, laiklik, terbiye, telkin” üzere başlıklarla ideolojik yükleme yapılmaya çalışılıyordu. Buralarda düzenlenen balolarla tertibin “eğlence” tarafı da gözetiliyordu.

Oluşturulan ekosistemin kıymetli ögeleri olan okumuş yazmışlar, şairler, muharrirler, gazeteciler, bürokratlar, bu uğurda bütün hünerlerini göstermekteydiler. Bunlar ortasında yazdıkları şiir ve yazılarda Halkevlerinden, “İlahi mabed, davamızın Kâbesi, ilah konutu, İslam’ın mescidi, Hristiyan’ın kilisesi, Kemalist mezhebinin de Halkevleri.” halinde bahsedenler görülmüştü.

BİNLERCE MÜLK CHP’NİN ÜZERİNE TAPULUYDU

Elbette bütün bu aktifliklerin yapılması için çok sayıda fizikî yere da muhtaçlık vardı. Bu “sorun”, valilerin tıpkı zaman CHP il başkanı olduğu dönemde, kamu gücünün kullanılmasıyla aşılmıştı. CHP’nin ileride başını en fazla ağartacak bu uygulamayla valilik ve kaymakamlıklar devlete ilişkin binaları, tapu sorunu bulunan mülkleri, sahipsiz kalmış yerleri Halkevlerine veriyor, sonra da bunlar CHP’nin “tapulu malı” oluyordu. Devirde, vakit zaman “vatandaş bağışı” olduğu tez edilen mülkler de CHP’ye hediye ediliyordu.

DEMOKRAT PARTİ İKTİDARA GELİNCE…

Çok partili hayata geçilip, Demokrat Parti’nin girdiği ikinci seçimde tek başına iktidara gelmesiyle birlikte ise Halkevleri üzerinden CHP’nin sahip olduğu mülkler konusu kıymetli bir gündem hususu haline gelmişti. Menderes Hükümeti ve Demokrat Parti sözcüleri, CHP’nin tek parti olarak işbaşında bulunduğu devirde, Halkevleri ve Halkodaları vasıtasıyla haksız mülk edindiğini anlatarak, teşkilatın kapatılması, bütün bu mülklerin de partiden geri alınarak Hazine’ye ve hak sahiplerine iade edilmesi gerektiğini lisana getirmekteydiler.

CHP’li çevreler ise bu tenkitlere, Halkevlerinin revize edilerek varlığını sürdürmesi gerektiği görüşünü savunmaktaydılar. Lakin DP tarafından, böylesi yaklaşımların daha evvel de lisana getirilmesine karşın bir adım atılmadığı, CHP’nin yalnızca mevzuyu geçiştirme taktiği sergilediği anlatılmaktaydı.

MİLLETEN ÇALINAN MALLARI TEKRAR MİLLETE VERİYORUZ

Kanun tasarısı TBMM’ye geldiğinde kelam alan DP’li milletvekilleri, CHP’lilerin kanundan “gasp ve müsadere kanunu” formunda bahsettiklerini belirterek, “Eğer bir gasp ve müsadereden kelam edilecekse devlet hazinesinden ve millet malından bunu asıl yapan CHP yönetimidir. Bu yolla yüz milyonlarca liralık mülk CHP tarafından çalınmıştır, gasp edilmiştir. Demokrat Parti, bu malları alıp üzerine oturacak değildir. Milletten gasp edilmiş mülkler yine millete iade edilecektir.” görüşünü lisana getirmişlerdi.

CHP’Lİ AZ NADİ: HAKSIZ MÜLK EDİNMEYİ İNKÂR EDEMEYİZ

CHP’nin haksız mülk edinimi o kadar aşikâr bir durumdu ki, tek parti idaresince en muteber gazetecilerden biri sayılan, Cumhuriyet gazetesinin sahibi olan Az Nadir bile bu tartışmalar üzerine, “CHP’nin elindeki sınırsız otoriteyle çeşitli mülkler edindiğini inkâr etmenin güç olduğunu, haksız kazanılmış malların geri alınmasının düşünebileceğini.” belirtmişti. Bu ortada tıpkı kabul edişle kimi CHP teşkilatları da daha kanun çıkmadan kullandıkları binaları boşaltmaya başlamışlardı.

CHP GENEL MERKEZİ BİLE HAKSIZ EDİNİLMİŞ MÜLKTÜ

Sonunda uzun bir mühlet gündemi meşgul Halkevlerinin kapatılması ve CHP tarafından haksız bir biçimde edinilen mülklerin iadesiyle ilgili kanun tasarısı, 8 Ağustos 1951 tarihinde kabul edilmiş, 10 Ağustos 1951’de de Resmi Gazete’de yayınlanmıştı. Gazetelerden Ulus “Müsadere kanunu çıktı”, Zafer “Gasbedilen mallar millileştirildi”, Son Saat “Meclis Halkevlerini millete iade etti” başlıklarını kullanmıştı.

Yasanın çıkmasının akabinde tahliye süreçleri başlamış, valilik ve kaymakamlıklar bu süreci takip etmişti. Bu ortada, haksız elde dilen mülkler kapsamında binalar mühürlenirken, tıpkı durumdaki CHP Genel Merkez binası da boşaltılmış, parti idaresi Ulus gazetesi binasının bir kısmına taşınmıştı.

Kanunla birinci etapta Hazineye 434, köylerin hükmî kişiliğine 378, belediyelere 113, özel yönetime 36 olmak üzere toplam 961 gayrimenkulün intikali sağlanmıştı. İlerleyen süreçte takipten kaçan mülklerin de olduğunun fark edilmesi üzerine 14 Aralık 1953’te ikinci bir kanun çıkartılarak, kaçırılan bu mülkler de Hazine’ye devredilmişti. 29 Aralık 1953 tarihi prestijiyle da CHP’nin haksız yolla elde ettiği mülklerin Hazine’ye evre süreci tamamlanmıştı.

– Prof. Dr. Ömer Obuz, “Halkevlerinin Kapatılmasının Türk Basınına Yansımaları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Aralık 2015