Ümit Yenişehirli yazdı: ‘Muhalif’in tarihsel arka planı
Ülkemizde, toplumsal hayatın siyaset kümesinde oluşan “muhalif sosyolojisi”nin, bilhassa son yıllarda sergilediği tutumlar giderek ilginçleşiyor. Muhalif kitlenin bir kısmı, giderek tesiri ve yaygınlığını artıran bir akımın pençesinde üzere görünüyor.
Bu tavrın içerisinde öncelikle bir üslup sorunu var, hakaretler havalarda uçuşuyor. Sonrasında her lakin her halükârda siyasal iktidara sert bir lisanla itiraz kelam konusu. Bu itirazda; gerçeklik, mantık, tutarlılık, insaf, nezaket olması gerekmiyor, yalnızca karşı çıkışın güzele gitmesi kâfi oluyor. Bunlar içinde “gerçeklik” sorunu ise ekstra değerli, çünkü kamu otoritesi ya da muhalefetin karşısında kim ve hangi kurum varsa ve bunlar hangi açıklamayı yaparsa yapsın, “acar muhalefet” karşısındakilerin palavra söylediğini peşinen “yakaladığı” övüncünü taşıyor; açıklamayı, tekzibi reddediyor.
Durum o kadar problemli ki, tıpkı safta oldukları siyasetçiler, bazen işin doğrusunu – biraz gönülsüzce de olsa – söylediklerinde ise kendi siyasi tabanlarınca linçleniyor. Bütün bu, “iktidarı şeytanlaştırma” süreci, toplumsal medyadaki binlerce problemli paylaşımın yanı sıra bir kısım medyanın da misal yayın siyasetiyle yeterlice zıvanadan çıkan bir hal alıyor.
LE BON, FREUD VE HOFFER’IN TAHLİLLERİ
MEMNUNİYETSİZLER DAİMA VARDIR VE SESLERİ DAİMA FAZLA ÇIKAR
İKTİDARIN MÜHLETİ UZADIKÇA ARTAN, “BUNLAR GİTMEYECEK” ÖFKESİ
Ancak her toplumda, her vakit memnuniyetsizler de bulunuyordu. Bunlar, sayıca az olsalar bile hayli fazla gürültü çıkartmaktaydılar. Topluluğu oluşturanların birçoklarında da, şahsî eksikliklerini kitleler içinde yok etme arayışı vardı. Bu ortada, mevcut sistemin işleyiş müddetinin uzaması da, bu bölümü rahatsız etmekteydi. İktidarın iş başında kalma süresi arttıkça, bu kesitler ümitsizliğe kapılıyor ve “Bunlar bir türlü gitmeyecek” kabulüyle huysuzlukları, öfkeleri daha da artıyordu.
ÖFKE, KOLAY KIŞKIRTILMA, ABARTILI HİSLER, GERÇEKLERİ ÇARPITMA
Gustave Le Bon ve yüklü olarak onun görüşlerini analiz eden Sigmund Freud, muhalif kitlelere dair müşahedelerini daha da detaylandırdıklarında ise şu özellikleri sıralamaktaydılar: “Bu kitlelerin neredeyse tamamı kolay kışkırtılma, kızgınlık, denetimsiz öfke, ferdî kararlarını verme ve tenkit yetersizliği, abartılı hisler, telkine kapılma, çabuk inanma, bilinçaltı ve bilinçdışı ile yönetilme üzere özelliklere sahiptir.”
KİTLESEL SORUMSUZLUKTA MESULİYET DUYGUSU BÜSBÜTÜN KAYBOLUR
Gustave Le Bon, muhalif bireyin, kalabalığın ortasına karışarak, şahsî birçok sorumluluktan kurtulmanın kolaycılığına kaçtığını da vurgulamıştı. Ferdin, kitle içerisinde “karşı durulmaz bir güce sahip olduğu” hissine kapıldığı görüşünü lisana getiren Le Bon, “İşte bu hisle kendini, içgüdüsel isteklerinin eline teslim eder. Halbuki bunlar, olağanda dizginleyip frenleyebileceği içgüdülerdir. Anonimlikte, kitlesel sorumsuzlukta ise bireyleri geride tutan mesuliyet duygusu tümüyle silinip masraf. Ortak nefret, tek tek bencilliklerle de buluşup, en uyumsuz ögeleri bile birleştirir.” diye yazmıştı.
KARNI BİLE AĞRISA BUNU İKTİDARDAN BİLİR
Liman işçiliğinden dünyaca tanınan bir düşünüre dönüşen Eric Hoffer ise New York’ta sendika toplantılarına, hareketlere katılan çalışma arkadaşlarını gözlemleyerek kitlelere ait yazılar yazmaya başlamıştı. Bu müşahedelerini metinlerinde çokça kullanan Eric Hoffer de selefleri üzere, toplumlarda neredeyse “doğuştan memnuniyetsiz” denilebilecek bir kitlenin her vakit var olduğuna işaret etmekteydi. Eric Hoffer, böylesi tipolojilere dair şunları lisana getirmişti: “Bunlar, şahsî kırgınlıkları, yanlışları ve başarısızlıkları için sağlıklı bir özeleştiri yapmak yerine, kendi dışındaki herkesi suçlamaya yönelebilirler. Kitle hareketi aslında tabiatı gereği aşırılığı, nefreti ve hoşgörüsüzlüğü körüklemektedir. İşte, bu halet-i ruhiye ile ferdî olumsuz niteliklerimizin bir sonucu olduğunu bildiğimiz durumlarda bile nedenleri kendimizde değil de etrafımızda arama eğilimini, bir kitlenin içinde çok daha kolay gerçekleştirebiliriz. H.D. Thoreau diyor ki, ‘Bir kısım insanın işlerini görmesine mahzur olacak bir sıkıntısı varsa, hatta karnı bile ağrıyorsa, bunun için ülkeye, dünyaya yeni bir iktidarın, yeni bir sistemin gelmesi gerektiğine inanır.’
BAŞKALARININ NAMUSUNU LEKELEME “HAKKI”
Bu şahıslar ortasında giderek dedikodu yapmak, kirli çamaşırlar aramak, diğerinin işlerine burnunu sokmak sıklaşır. Şad olmadığı sıkıcı hayatını, heyecan verici büyük toplumsal faaliyetler içinde eritmeyi dilek eder. Burada, yeni bir özgürlüğe kavuştuğunu düşünür. Bu özgürlükler, hiç vicdan azabı çekmeden nefret etme, palavra söyleme özgürlüğüdür. Bu, cezbedicidir. Orada biz, ‘başkalarının namusunu lekeleme hakkı’ buluruz.”
BAŞARISIZ SANAT TOPLULUĞU İLE ZENGİNLER DE ÇOKA KAÇAR
Eric Hoffer, bu tip muhalif hareketlerde sık sık bir yarışın görüldüğünü de anlatmaktaydı. Hoffer’e nazaran, sanat topluluğu ile maddî durumu yeterli olan kesitler aşırılıklara meyyaldi: “Hareketin içinde, bu hareketin kendisini şöhret ve güce ulaştıracağı umudunu taşıyıp, çoka kaçmaya meyyal maceraperestler vardır. Eser yazmak, fotoğraf yapmak, müzik bestelemek, sinema çevirmek vs. kısımlarında gerek devamlı başarısız olanlar gerekse de eski muvaffakiyetlerini kaybedenler de dehşetli bir ihtirasın pençesine düşerler. Ayrıyeten, maddi imkânların çokluğu da, imkânların kıtlığı üzere hayal kırıklığına yol açabilir. Geniş imkânlar, yaşanan vaktin pahasını azaltır. Bu fikir zenginlerde hayal kırıklığına yol açar ve aşırılıklara kapılabilirler.”
KESİN İNANÇLI, KİTLESİNİN BÜTÜN SIKINTILARI ÇÖZECEĞİNE İNANIR
Kitle psikolojisinin, iştirakçilere “kafa konforu” sağladığına değinen Eric Hoffer, bunun, muhalefeti canlı tutan ögelerden biri olduğunu vurgulamıştı. Hoffer, “Bir ‘mutlak gerçeğe’ sahip olmak, artık sonsuza dek her şeyi bilmek demektir. Meçhul ve hayret verici bir şey kalmamıştır. Kesin inançlının bütün sorularının karşılığı hazırdır. Bir fanatiği gayesinden soğutmak ve vazgeçirmek imkânsızdır. Sonu gelmez şov ve yürüyüşler de kesin inançlılar için kıymetlidir. Yürüyüş, insanları niyetlerinden uzaklaştırır, sonra da kanıyı öldürür.” demişti.
MUHALEFET BASINSIZ OLMAZ
Yıllarca Avrupa ülkeleri ile Amerika Birleşik Devletleri’ndeki muhalif hareketleri inceleyen Eric Hoffer, muhalif bölümler ile basın ortasındaki sıkı bağlantıya de dikkat çekmişti. Hoffer, iktidar karşısında konumlanmayı seçen basın kuruluşlarının en temel hedefinin, “hükümeti gözden düşürmek” olduğunu vurgulamıştı.
Eric Hoffer, şunları yazmıştı: “Basın bunun için ‘söz ustaları’ kullanır. Kitleler; vurucu cümleler, söz oyunları, gerçekleri çarpıtma üzere metotlara maruz bırakılır. Bunların birden fazla da aslında o görüşe inandıkları için değil, yalnızca iktidara karşı bir vesileyle oluşmuş ferdî hasımlıkları nedeniyle muhalif hareketlere takviye verirler. Gözden düşürme işini taammüden yaparlar. Basın bu işleri, kesinlikle halk tarafından tanınmış müellif ve konuşmacılara yaptırır. Kibirli ve değerinin bilinmediğini düşünen kelam ustaları vardır. O kendisini, her ne kadar haksızlığa uğramışların savunucusu olarak gösterse de onun şikâyetleri aslında, birkaç istisna hariç, özel ve şahsidir, iktidardakilere duyduğu şahsî nefretinin bir sözüdür.”
