Ümit Yenişehirli yazdı: Tarih ve kültüre de soykırım

Katil devlet İsrail, tarihin sayılı soykırımlarından birine imza atıyor. 7 Ekim 2023’ten bu yana İsrailli saldırganların sadistçe öldürdüğü Filistinli sayısı 60 bini aşarken, yaralıların sayısı da 150 bine yaklaştı.

İngiliz tıp dergisi The Lancet’te yayınlanan bir tahlile nazaran ise Gazze’deki can kaybı, açıklanan resmi sayılardan yüzde 40 daha fazla. Bir öbür sözle Gazze’deki her 35 şahıstan 1’i 7 Ekim’den bu yana İsrail tarafından katledildi.

TAM BİR BARBAR AKINI

İsrail’in Filistin’e yönelik hücumlarının sonuçları ortasında, elbette öncelikle can kayıpları geliyor fakat bölgenin tarihî derinliği, bu alanda da yırtıcı sonuçlara yol açmış durumda. Tarihteki birçok soykırımı gölgede bırakan İsrail, tarihî ve kültürel soykırımda da vandal Moğolların 1250’li yıllardaki Bağdat yıkımını geride bırakmaya niyetli görünüyor. Birleşmiş Milletler (BM) Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) ile alanla ilgili bağımsız aktivist örgütlerin derledikleri bilgilere nazaran, Filistin’in tarihî ve kültürel mirası, İsrail’in taarruzları karşısında çok büyük ziyan gördü, görmeye de devam ediyor.

Bu duruma bağlı olarak, kayıplar yalnızca fiziki yapıların yıkımıyla sonlu kalmayıp, birebir vakitte Filistin halkının kimliği ve kolektif hafızasını da amaç alan bir “kültürel soykırım”a dönüşüyor.

BÜYÜK ÖMER CAMİİ’NİN YALNIZCA MİNARESİ KALDI

İsrail’in taarruzları sonucunda hem Gazze Şeridi’nde hem de Filistin’in başka bölgelerinde büsbütün yıkılan yahut büyük hasar gören tarihî ve kültürel alanlar çoğunlukla geçmişi antik çağlara kadar uzanan, üç büyük dinin tarihî seyrinde çok değerli izler taşıyan, bilhassa de İslam’ın bin dört yüz yılı aşkın mazisinde yer alan ikonik yapılardan oluşuyor.

Büyük Ömer Camii (Câmîu’l-Umerî el-Kebîr), Gazze’nin en eski ve en değerli mescitlerinden birisiydi. M.S. 7’nci yüzyılda inşa edilen, sonrasında Haçlılar ve Memlûklar periyodunda restore edilen, Osmanlı devrinde son haline getirilen bu tarihî cami, İsrail’in 2023 Aralık ayındaki bombardımanında büyük ölçüde yıkıldı. Caminin minaresi ve birtakım duvarları dışında çok az kısmı ayakta kalabildi.

Gazze’deki Vakıflar ve Dinî İşler Bakanlığı ise geçtiğimiz yıl sonu prestijiyle İsrail’in Gazze Şeridi’nde ortalarında tarihî kimliği de bulunan tam 604 camiyi yerle bir ettiğini, 200 civarında caminin de ziyan gördüğünü bildirmişti.

DÜNYANIN EN ESKİ ÜÇÜNCÜ KİLİSESİNİ SIĞINANLARI ÖLDÜREREK YIKTILAR

Milattan sonra beşinci yüzyılda inşa edilen, Gazze’nin en eski, dünyanın ise üçüncü en eski kilisesi olan Aziz Porphyrius Kilisesi de İsrail’in 2023 yılındaki vandalca taarruzları sonucu büyük bir yıkıma uğradı. Ataklar sırasında, kilisenin sığınağında bulunan yüzlerce sivil de hayatını kaybetmişti. İsrail tankları ayrıyeten, bölgedeki Hıristiyan mezarlıklarının da üzerlerinden geçti.

SARAYI EVVEL SOYDULAR, SONRA YIKTILAR

Paşa Sarayı olarak da bilinen “Kasr el-Başa Müzesi”, Gazze’nin tarihi Eski Kent bölgesinde bulunan çok değerli bir yapıydı. Bu saray, Memlûk ve Osmanlı devrinden kalma ender bir mimari örnekti. İçinde çok değerli arkeolojik yapıtların de sergilendiği müze, İsrail güçleri tarafından evvel soyuldu, sonra da hava bombardımanı ve ağır silahların ateşiyle yıkıldı. Bu saray, Napolyon Bonapart’ın Filistin’i işgali sırasında yıkmayıp, içinde ikamet ettiği çok değerli bir tarihî eserdi. Bölgede ayrıyeten, Es-Samra Hamamı yok edildi. Filistin Kültür Bakanlığı’nın kayıtlarına nazaran, İsrailli saldırganlar 11 müzeyi de evvel talan, sonra da yerle bir etti.

FİLİSTİN GİYSİ KÜLTÜRÜNÜN İZİ KALMADI

İsrail taarruzlarından, Leyla Şahin isimli Filistinli vatandaşın şahsi eforlarıyla kurduğu bir müze de hissesini aldı. Filistin Klasik Kıyafetleri Müzesi’ndeki 320 tarihi kesim çalındı, müze binası da yıkıldı. Giysilerin kimilerinin tarihi iki yüz yılı bulmaktaydı.

7 Ekim’de başlayan hücumlarda tahrip edilen bir öbür arkeolojik miras da Anthedon Limanı’ydı. UNESCO Dünya Miras Listesi’ne aday olan ve geçmişi M.Ö. 800’lü yıllara kadar uzanan, bir öteki ismi Blakhiyah olan bu antik liman, Gazze’deki en değerli arkeolojik alanlardan biriydi. UNESCO’nun Tehlike Altındaki Dünya Mirasları listesinde yer alan Saint Hilarion Manastırı da yeniden büyük bir yıkıma sahne oldu.

El-Karara Kültür Müzesi ise Bizans devrinden kalma çanak çömlek koleksiyonları da dahil olmak üzere yaklaşık 3 bin yapıta konut sahipliği yapıyordu. Müze, hücumlarda önemli hasar aldı ve koleksiyonun büyük bir kısmı tekrar İsrailli teröristler tarafından çalındı.

İsrail’in taarruzlarında, çok sayıdaki tarihi yapının yanı sıra, birçok kütüphane, kültür merkezi ve sanat galerisi de yıkıldı, çağdaş Filistin fotoğraf sanatını yansıtan binlerce tablo da ya çalındı ya da tahrip edildi. Bu yapılarda Filistinli müellif, şair ve sanatkarlar faaliyetlerini yürütmekteydi. 7 Ekim 2023’te başlayan hücumlarla bu kültür yapılarındaki onlarca sanat insanı da hayatını kaybetti.

BATI ŞERİA VE KUDÜS’TE DE TARİHİ YAPI KATLİAMI

UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Battir isimli antik köy ise İsrail’in Ayrım Duvarı inşa planları nedeniyle tehdit altında bulunuyor. Memleketler arası baskılar sayesinde duvarın inşası askıya alınsa da İsrail bölgenin antik dokusunu bozmak için daima teşebbüslerde bulunuyor.

İsrail güçlerinin dinî, kültürel ve tarihî bedeli olan yapılara yönelik hücumları çok eski yıllardan bu yana sürmekte. Gazze ile hudutlu kalmayıp, Batı Şeria ve Kudüs civarında da gerçekleşen akınlardan biri de 1967’deki Altı Gün Savaşları sırasında olmuştu. İsrail, Kudüs’ün “Eski Şehir”indeki Mağrib Mahallesi’ni, Batı Duvarı’nın genişletilmesi gayesiyle yıkmıştı.