Ümit Yenişehirli yazdı: Yahudi düşünürlerin dilinden ‘İsrail sorunu’

Son olarak, 7 Ekim 2023 tarihinden bu yana tekrar bir katil sürüsü üzere hareket eden İsrail devlet tertibi, birinci kurulduğu yıllardan itibaren de şiddeti kutsayan hastalıklı hali nedeniyle sıklıkla tenkitlerin gayesinde olmuştu. Üstelik bu tenkitleri getiren düşünürlerin birinci sıralarında da Yahudi isimler yer almıştı.

“İsrail sorunu” tabiri; Siyonizm, milliyetçilik ve etikle uğraşan filozoflar, siyaset teorisyenleri ve müellifler tarafından, hem İsrail devleti kurulmadan evvel hem de 1948’de kurulduktan sonra ideoloji alanına sokulup, kullanılır olmuştu.

YAHUDİ BUBER: İSRAİL, ÜNİVERSAL BİR İNSANLIK SORUNUDUR

Bu mevzuyu derinlemesine ele alan ve hatta bununla ilgili terimi de ortaya atan filozof, Avusturya doğumlu Yahudi Martin Buber’di. Buber, öldüğü 1965 yılına kadar, İsrail’in daha birinci kuruluş günlerinden itibaren sergilediği siyasetleri eleştirerek, Yahudi-Arap işbirliğinde barışçıl, örnek bir toplum inşasının gerekliliğini lisana getirmişti. Birinci günden itibaren ikili devlet tahliline işaret eden Martin Buber, “resmi Siyonizm”e de ağır tenkitler yöneltmişti. Buber, bu yaklaşımıyla İsrail devletinin kuruluş hazırlıkları yıllarında Yahudi düşünürler ortasında “İsrail sorunu” tabirini kullanan birinci isim de olmuştu.

Martin Buber, İsrail devletinin kurulduğu 1948 sonrası ise inşa edilmekte olan devleti eleştirerek, tertibin sırf ulusal değil, tıpkı vakitte etik ve manevi bir merkez olması gerektiğini savunmuştu. Buber, “Araplarla fikir birliği içinde olmalıyız.” demekteydi. Genç devletin Araplarla ilgilerindeki tedhiş hareketleri ve ahlaki başarısızlıklarını sert bir biçimde eleştiren Martin Buber, ilerleyen yıllarda da “İsrail sorunu, kozmik insanlık meselesinin farklı bir biçimi.” sözünü kullanmıştı.

ARENDT: YAHUDİ DEVLETİ DAİMA ÇATIŞMAYA YOL AÇAR

Alman kökenli bir siyasi teorisyen ve filozof olan Yahudi Hannah Arendt de “siyasi Siyonizm”e karşı keskin bir eleştirmendi. Hannah Arendt, Siyonist bir ailede doğmasına karşın tam bir Siyonizm zıddıydı, hatta mevcut haliyle bundan “tiksindiğini” söylemekteydi.

Arendt, 1948 tarihli, “Yahudi Vatanını Kurtarmak: İki Ulusluluk İçin Argümanlar” isimli makalesinde, kurulmak üzere olan İsrail devletinin karşı karşıya olduğu varoluşsal problemleri öngörmüş ve sırf ulusal egemenliğe dayanan bir Yahudi devletinin daima çatışmaya yol açacağını savunmuştu.

İsrail’i kuranların, “antisemitizmin her yerde var olduğu saplantısı”nın, yeni devletin güvenlik siyasetinin temelini oluşturacağını vurgulayan Arendt, bu durumun, devleti daima askeri güce ve dış güçlere bağımlı hale getireceği ihtarında bulunmuştu. Yahudi Ulusal Fonu’nun Filistin topraklarını satın ya da zorla almasını eleştirerek, bunun iki halkın bir ortada yaşamasına son vereceğini kaydeden Hannah Arendt ayrıyeten, “İsrail’in etik ve siyasi geleceği, ‘çözülmemiş bir sorun’dur.” diye de yazmıştı. 

İSRAİL, ARAPLARA ZİYAN VERMEDEN KURULAMAZ

İsrail devletinin ilan edildiği yıl ölen, Kudüs İbrani Üniversitesi’nin kurucu rektörü Yahudi düşünür Judah Leon Magnes ise hazırlığı yapılan İsrail’in, Filistinlileri dikkate almadan kurulması çalışmalarını yanlış bulduğunu anlatmıştı. Bu türlü bir Yahudi devletinin kaçınılmaz olarak Arap dünyasıyla savaşı getireceğini anlatan Magnes, İsrail’in, Filistin’deki Araplara ziyan vermeden kurulamayacağı görüşünü savunmuştu.

LEİBOWİTZ: YAHUDİ PUTPERESTLER İSRAİL DEVLETİNE TAPIYOR

Dindar Yahudi bir ailenin çocuğu olan, İsrail’in 1948 yılından itibaren bölgede estirdiği teröre yaklaşık yarım asır şahitlik eden düşünür Yeshayahu Leibowitz de İsrail devletine yönelik tenkitlerini çok sert sözlerle lisana getirmişti.

“İsrail’in vicdanı” lakabıyla da anılan Leibowitz, İsrail’in bilhassa 1967 sonrası işgallerini tam bir ahlaki çöküş olarak nitelendirmiş ve bütün bu sürecin İsrail toplumunu yozlaştıracağını kaydetmişti. İsrail devletini sorun olarak gören, bu yapının kutsal hiçbir pahaya sahip olmadığını vurgulayan Yeshayahu Leibowitz, “İsrail ve öteki yerlerdeki dindarların bu devlete tapınması putperestliktir.” demişti.

– Hannah Arendt Hususu, Stanford İdeoloji Ansiklopedisi, 27 Temmuz 2006

– Yeshayahu Leibowitz Hususu, Stanford İdeoloji Ansiklopedisi, 6 Mart 2019

– Anti-Siyonist Fikir: Tarih, Teori ve Siyaset, Princeton Üniversitesi Konferansı, 4 Nisan 2025