Ümit Yenişehirli yazdı: Yavru Vatan’ın ‘laikçi’ tarihi

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ndeki bir bölümün “laiklik histerisi”, Türkiye’deki 28 Şubat günlerini hatırlatan manzaralara neden oluyor. 

Tarihimizin en değerli beldelerinden birisi olan, Müslüman Türk toplumunun gözbebeği, “devlet aklı”nın her vakit çok özel bir değer verdiği Kıbrıs’ta marjinal bir kesitin yol açtıkları, Müslüman Türk toplumunun huzurunu bozuyor.  Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi’nin, liselerde başörtüsüne müsaade veren Disiplin Tüzüğü’nü iptal etmesinin birtakım sendikaların yöneticileri ile yandaşları arasında “sevinç gözyaşlarıyla” karşılanması ise ibretlik sahneler olarak tarihe geçiyor.  

PEYGAMBER EFENDİMİZİN SÜTHALASI KIBRIS’TA ŞEHİT OLMUŞTU

Akdeniz’in üçüncü büyük adası olan Kıbrıs, jeopolitik ve stratejik kıymetinden ötürü tarih boyunca çok farklı devletlerin denetimine girmişti. Kıbrıs, İslamiyet’in birinci bölümlerinden itibaren, Müslüman ordularının da sefer düzenlediği bir belde olmuştu. Hz. Osman’ın 644 – 656 yılları ortasındaki hilâfeti vaktinde Kıbrıs’a bir ordu gönderilmişti. Sefere, kocası Ubâde b. Sâmit ile birlikte katılan Peygamber Efendimiz’in (sav) süthalası Ümmü Harâm bint Milhân el-Ensâriyye, attan düşerek burada şehit olmuştu, tıpkı yere de (Günümüzde Kıbrıs Rum Kısmı, Larnaka) defnedilmişti. Ümmü Haram’ın kabri, 1571’de Osmanlıların Kıbrıs’ı fethiyle ihya edilmiş, yanına bir de tekke kurulmuştu. Tekke, halk ortasında Hala Sultan ismiyle anılır olmuştu.  Kıbrıs, Osmanlı fethi sonrası Anadolu’dan getirilen Müslüman Türklere vatan kılınmıştı.  

Ada; 1878 yılında İngilizlere evvel kiralanmış, I. Dünya Savaşı’nda Birleşik Krallık tarafından ilhak edilmiş, Lozan Anlaşması’yla da İngiliz kolonisi haline gelmişti. Türkiye’nin 1974’teki Barış Harekâtı ve 1983 yılında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla da Kıbrıs’ta bugün de devam eden ikili yapı oluşmuştu. 

TÜRK YÖNETİCİLERİN “ŞAPKA DEVRİMİ”NE İNGİLİZLER BİLE KARŞI ÇIKMIŞTI

Osmanlıların denetimindeki Kıbrıs’ta her devir canlı bir İslami hayat var olmuştu. Adada çok sayıda tekke, zaviye ve medrese açılmıştı. Bir listeye nazaran 20’nci yüzyılın başlarında adada, 15 medrese, 41 sıbyan mektebi, çok sayıda cami, külliye ve kütüphane bulunmaktaydı. Ne var ki, Türkiye’de yeni kurulan Cumhuriyet yönetiminin katı, jakoben laiklik anlayışını adaya taşınmak isteyen bir kısım Kıbrıslı Türk’ün bu teşebbüsleriyle birlikte, Kıbrıs’taki dini hayat için olumsuz gelişmeler de görülmeye başlamıştı. 

Ankara’daki yöneticilerle emsal niyetlere sahip isimlerin, Kıbrıs Türklerinin öncüleri üzere davranmaları vakit zaman çok ileri noktalara varmıştı. O denli ki,  Müslüman Türklerin yansısından ötürü İngilizler sık sık, Türk yöneticileri İslami hassasiyetlere uygun davranma noktasında baskılamak zorunda kalmıştı. Bu çerçevede, Türkiye’de şapka giymeyi mecburî hale getiren yasal düzenlemeyi Kıbrıs’ta da uygulatmayı amaçlayan Türk toplumunun önde gelen isimleri, bu uğurda İngiliz idaresiyle ters düşmüştü. Şapka kanunu çıktığında Türkiye’yi taklit etmek isteyen Türkiye Cumhuriyeti Konsolosu Asaf Bey ile Lefke Belediye Başkanı, fes yerine şapka giyerek Türk toplumunun tamamında şapka mecburiyeti getirilmesini istemiş lakin İngilizler bu talebe olumsuz yanıt vermişti. 

“ARAP HARFLERİ KALDIRILSIN, EZAN TÜRKÇE OKUNSUN”

Ortak yönetimde yer alan Türk yöneticiler, Cumhuriyetin birinci yıllarında Ankara’da ne yapılıyorsa bunları Kıbrıs’a taşımak için daima çaba göstermişlerdi. Adadaki siyasetçi, gazeteci, müellif, sanatçı ve sair okumuş bölümün bir talebi de tıpkı Türkiye’deki üzere Arap alfabesinin bırakılarak Latin harflerine geçilmesiydi. İngiliz idaresi birinci başta bu talebi kabul etmemiş fakat Türk heyetinin ısrarı üzerine Kıbrıs’ta da Latin harflerine geçilmişti. 

DİNİ BAYRAMLARDA TATİL İNGİLİZLER SAYESİNDE KORUNDU

O yıllarda, Kıbrıs Türklerinin seküler isimleri ortasında din derslerinin ilkokullarda verilip verilmemesi tartışması da vardı. İşinde gücünde, kendi halindeki Müslüman Türkler, Osmanlı’daki üzere din derslerinin devam etmesini ister ve İngiliz yönetimi de özel bir mahzur çıkartmazken, mecmua ve gazeteler ile kimi derneklerdeki küçük bir Türk kümesi, dini eğitimin “Türkiye’deki gibi” yasaklanmasını tartışıyordu.  Türk yönetimciler ayrıyeten, daha evvel hür olan Mevlit Kandillerinde tatil uygulamasını da Türkiye’yi örnek alarak kaldırmışlardı. Bir küme Türk bunları tartışırken, İngiliz yönetimi ise cuma namazı vaktinde ders işlenmemesi, öğrencilerin öğretmenleri nezaretinde mescide götürülmeleri, Ramazan ve Kurban Bayramlarında okulların tatil edilmesi üzere uygulamaları sürdürüyordu.  

KIBRIS HALK PARTİSİ: BİZE “KIBRISLI MÜSLÜMAN” DEMEYİN, “KIBRISLI TÜRK” DEYİN

O yıllarda kurulan Kıbrıs Milli Türk Halk Partisi, birinci iş olarak İngiliz Vali Turnbull’a bir bildiri göndererek Şer’i Mahkemelerin kapatılmasını, Müslüman Türk toplumuna Türkiye’de kabul edilen Uygar Kanunu’nun uygulanmasını istemişti. Parti ayrıyeten, bundan bu türlü kendilerine “Kıbrıslı Müslümanlar” değil, “Kıbrıslı Türkler” denilmesini de talep etmişti. İngiliz yönetimi, 1944 yılından itibaren bu istekleri kabul etmişti. 

TÜRKİYE’DEN GELEN MÜFTÜYE EN BÜYÜK DİRENİŞİ HALK PARTİSİ SERGİLEDİ

Türkiye’de, Demokrat Parti’nin 1950 yılında CHP’nin tek parti idaresine son vermesi, toplumda dini yaşantıda özgürlüklere yol açmış, bu durum Kıbrıslı Müslüman Türkleri de etkilemişti. Lakin tekrar adadaki muhakkak çevreler, bu havayı bozmaya çalışmıştı. 

İngiliz Sömürge Yönetimi 1950 yılında merhum Adnan Menderes’in Başbakanlığındaki Demokrat Parti Hükümeti’nden, müftülük yapabilecek bir ismin Kıbrıs’ta görevlendirilmesini istemişti. Bunun üzerine, Yakup Cemal Menzilcioğlu müftü olarak Kıbrıs’a gönderilmiş, “Halkçı Kıbrıs Türk Liderliği” ise cübbeli ve sarıklı olan bu zatı kabullenmeyerek aleyhinde propagandaya başlamıştı. Daha evvel ezanın Türkçe okunması için de çaba eden Kıbrıs Türklerinin önde gelen isimleri, müftünün, Türkiye’deki üzere ezanı Arapça aslına çevirme kararına karşı ise büyük bir direniş sergilemişti. Bütün bu gelişmelerden rahatsız olan müftü Yakup Cemal Menzilcioğlu’nun ailesi, adaya gelerek, babalarının vazifesi bırakıp Türkiye’ye dönmesini sağlamıştı.  

TÜRK İDARECİLERDEN “TANRI KRALİÇE’Yİ KORUSUN” MARŞI

Kıbrıs’taki ortak yönetimde yer alan pek çok yönetici ile toplumun ileri gelen bölümünden Türk’ün, “Batılı gibi” davranma ve toplumu da bu doğrultuda davranmaya zorlama gayretleri her alanda görülmekteydi. Bu kesim, mecburiyet olmamasına karşın İngiltere Kraliçesi’nin doğum gününü kutlama merasimlerine katılmış, İngiliz bayrağını göndere çekmiş, “Tanrı Kraliçe’yi korusun” marşını söylemişlerdi. İngiliz ordusuna yazılan Kıbrıslı Türklerden kimileri da II. Dünya Savaşı’nda Katırcı Birlikleri’nde yer almıştı. 

İSLAM’A DAİR ÇABUCAK HER ŞEYE KARŞIYDILAR

Kıbrıs’taki yönetici kesim, çok uzun yıllar boyunca, ısrarla dini hayatı akamete uğratacak daha pek çok politikayı geçerli kılmıştı. Bu uygulamalar ortasında; imam ve müezzinlerin maaşlarını düşük tutma, atamalarında zorluk çıkartma, İslam İlahiyat Okulu’ndan 16 yılda yalnızca 8 mezun verecek biçimde eğitim sistemini baltalayıp, buna karşılık ideoloji öğretmenlerine din dersi verdirme, Kur’an Kursları’nı ya kapatma ya da engelleme, İmam Hatip Lisesi açılmasına zorluklar çıkartma, “illegal yayın”, “laikliğe aykırı” gibi münasebetlerle dini yayınlara sansür uygulayıp, ülkeye girişe pürüzler çıkartıp toplatma, ezan sesini kısma, kamu kurumlarında başörtüsü yasağı uygulama, mescitlerin ihya ve tamiri ile yenilerinin inşasına mani çıkartma, Evkaf İdaresi’nin mali imkânlarına el koyma, Türkiye’den gelen dini vakıf, STK ve cemaatleri yıldırma ve benzerleri yer almıştı. 

RUM BAKAN, BAŞÖRTÜLÜ ÖĞRENCİDEN RESMEN ÖZÜR DİLEMİŞTİ

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde, tarihten gelen bir “İslam zıddı damar”, günümüzde de bu doğrultuda her türlü politik hal, itiraz ve hareketi gerçekleştirirken, Kıbrıs Rum Cumhuriyeti’nde birkaç yıl evvel meydana gelen bir olay ise çarpıcı ayrıntılar içermekteydi. 

Güney Kıbrıs okullarında Müslüman kız öğrenciler için genel bir başörtüsü yasağı bulunmasına karşın, Eylül 2019’da Lefkoşa’daki Apostolos Varnavas Lisesi’nde okuyan Suriyeli Müslüman kız öğrenci Alaa Harara, başörtüsüyle okula geldiği için okul müdürünün şahsî inisiyatifiyle binadan uzaklaştırılmıştı. Reaksiyonlar üzerine, devrin Rum Milli Eğitim Bakanı Kostas Hambiaouris, öğrenci ve ailesiyle şahsen görüşerek başörtüsü yasağı olmadığını belirtmiş ve Rum İdaresi ismine öğrenci ve aileden resmen özür dilemiş, ayrıyeten okul müdürüne de özür diletmişti. 

– İsmail Sezgin, “Kıbrıslı Türklerin Dini Hafızasını Etkileyen Faktörler”, Academic Platform, Cilt: 4, Sayı: 3, 2020 

– Kübra Öz, “Kıbrıs Türk Kimliğinin İnşa Atatürk Unsur ve İnkılaplarının Etkisi”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 5, 2016