Dizi ve sinema piyasasıyla ilgili olarak, haksız rekabet uygulamaları ve mobbinge maruz kalışlara ait tezler havada uçuşuyor.

Daha doğrusu bu tıp savlar öteden beri konuşulsa da bu sefer iş resmiyet kazandı. Rekabet Kurulu kesimdeki onlarca firma hakkında inceleme başlatırken, husus yargıya da intikal etti.

YEŞİLÇAM’DA DA VARDI

Şöhret ve para getiren bir kesim olması nedeniyle şov dünyasında bu cins defolar aslında çabucak her vakit ve pek çok ülkede var. Amerikan sinemasının kalbi Hollywood, eski yıllardan bu yana, orta ara bu türlü skandallarla gündeme geliyor.

Bizde de neredeyse hayatın olağan akışına muhalif bir biçimde hem toplumsal bir fenomene dönüşen hem de devasa bir ekonomik büyüklüğe sahip olan “dizi piyasası”nda şimdilerde ortalığa saçılan bu argümanlar aslında “herkesin bildiği sır”dı.

Türk dizilerinin soy kütüğü Yeşilçam’da da emsal şeylerin yaşandığı daima lisana getirilmişti. Yalnızca, dalın tabiatı gereği medyayla iç içe olmasından ötürü, argümanlar bir türlü geniş ve aktif bir biçimde haberleştirilmediğinden, husus genelde bar ya da kafe sohbetleriyle hudutlu kalmaktaydı.

ARTAN SİNEMA SALONLARI, BÜYÜYEN PASTA

Prof. Dr. Âlâ Sivas Gülçur’un, İstanbul Ticaret Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi’nde 2020/4’de yayınlanan “Türk Sinemasında Yeşilçam Dönemi” başlıklı makalesinde yer alan bilgilere nazaran, 1960’lı yıllardan itibaren süratle artan sinema seyircisi, sinema üretimine yönelik talebi de artırmıştı.

Sadece İstanbul’da 1950’li yıllarda 100’ü biraz geçen salon sayısı 1961’de 213’e, 1975’te ise 373’e ulaşmıştı. Üretimde gözlemlenen bu artış, sinemanın kârlı bir iş alanı olduğunu ortaya koymuş, buna bağlı olarak da dal dışından da isimler piyasaya girmişti.

Piyasanın dinamiği; üretimciler, bölge işletmecileri, yıldız oyuncular, çek ve senet kullanımı, direktörler ve senaristler üzerine kurgulanmıştı.

PARA KAZANMAK VE ŞÖHRETLERE YAKIN OLMAK

O periyotların sinema eleştirmenlerinden biri olan Erman Şener, Yeşilçam sinemasında yapımcıların büyük çoğunluğunun sinema kökenli şahıslar olmadığını belirterek, “Yapımcı olmak için rastgele bir ön şart olmadığı için sinema dışından pek çok kişi yapımcılığa başlamıştı. Bu bireylerin asıl hedefi, sinemayı bir sanat olarak icra etmek değil, daha çok kar sağlamak, ünlü olmak ya da ünlü isimlerle münasebet kurabilmekten ibaretti.” diye yazmıştı.

SALON SAHİPLERİ: SEYİRCİ ŞU OYUNCULARI İSTİYOR

Yeşilçam’ın ağır üretim gerçekleştirdiği devirde, Anadolu’daki sinema salonu işletmecileri de piyasayı domine eden kıymetli bir gruptu. Buna nazaran Türkiye, 7 bölgeye ayrılmış, bu bölgelerdeki salonların sahipleri de çekilecek sinemaların mevzu ve oyuncu takımının belirlenmesinde kelam sahibi olmuştu.

Bu dar takım, Yeşilçam piyasasına çekilecek sinemalarla ilgili adeta şablon çizmekteydi. İşletmecilerin salonları anlık olarak takip edebilmeleri, “Seyircinin reaksiyonunu görüyoruz. Şöyle bahisler bekliyor, şu oyuncuları istiyor.” deme imkânı sağlıyordu. İşletmeciler ayrıyeten, salonlarında gösterdikleri Amerikan sinemalarından gişesi güzel olanların, süratlice uyarlamalarının yapılmasını da istiyorlardı.

ONAT KUTLAR: YEŞİLÇAM’DA FEODAL BİR NİZAM VAR

Şair, müellif, sinema eleştirmeni Onat Kutlar da Yeşilçam üzerine yaptığı değerlendirmelerde, burada yapılananın bir sanattan fazla “zenaaat” olduğu görüşünü savunmuştu. Kutlar, “Yeşilçam sistemi, feodal bir sistemdi. Setlerde bir lonca hiyerarşisi vardı. Teknik takım, kameramanlar, hatta oyuncular bile bu hiyerarşiye bağlıydı. Set, tipik bir loncaydı.” diye yazmıştı.

YÖNETMEN TARIK AKAN’A KIZINCA…

Bu durum o kadar yaygın ve yaptırım sistemleri öylesine güçlüydü ki, Türk sinemasının en değerli isimlerinden birisi olan Tarık Akan bile vaktinde piyasa zorbalığından hissesini almıştı.

Levent Evkuran’ın, 4 Ağustos 2017’de Hürriyet gazetesinde yer alan, “Hiç Yayınlanmamış Bir Tarık Akan Söyleşisi” başlıklı yazısı, bu ünlü ismin de daldaki çarpık tekniklerle uğraş etmek zorunda kaldığını ortaya koymaktaydı. Evkuran, Kemal Sunal hakkında bir belgesel hazırlarken Tarık Akan’la da görüşmüştü. Akan o görüşmede, direktör Ertem Eğilmez’in kendisine nasıl baskı uygulayıp, oynayacak sinema bulamaz hale getirdiğini şöyle anlatmıştı:

YAPIMCILARDAN ORTAK TUTUM: TARIK AKAN’LI SİNEMA OYNATMAYACAKSIN

“Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı’da son bir sahne çektik. Akabinde merdivenlerde duracak, sinemanın afişini çekeceğiz. Kemal (Sunal) yanımda, Halit (Akçatepe) öbür yanımda. Ben de taşın üstüne çıkmıştım, latife olsun diye, sululuk. Bunu gören Ertem (Eğilmez) Abi kameranın gerisinden bana çok makus hakaret etmeye başladı. O hakareti yediremedim kendime. O dakika seti terk ettim, gittim. İki üç saat sonra da sete geri geldim, ‘Arzu Film’den ayrılıyorum.’ dedim. Şoke oldu Ertem Abi, ‘Yapamazsın.’ dedi fakat ayrıldım.

O devir, 8 büyük şirket, yılda 7-8 iş yapan sinema çekerdi. Benim bu tutumumun akabinde üretimciler ortak karar alarak, işletmecilere, ‘Tarık Akan’lı bir sineması oynatırsan öteki sinemaları sana satmayacağız.’ dediler. Ben bir yıl boyunca işsiz kaldım. Bir yılın sonunda şunu yaptım: Maden sinemasının senaryosunu Yavuz Özkan’la çalıştım. Sineması anlatıyoruz fakat bölgeler tekrar satın almıyorlar. Bunun üzerine ‘Cüneyt Arkın’la ortak oynayalım.’ dedim. İki star bir ortaya geldi. Maden de lakin o denli iş yapabildi, yeniden de meyyit fiyatına.”